تشیع در جبال از سقوط ال بویه تا حمله مغول

ایالت جبال ، شامل نواحی مرکزی و غربی ایران می باشد که از غرب به عراق و از شرق به خراسان بزرگ محدود می گردید و شهرهای مهم آن قم، ری، اصفهان، همدان، کرمانشاه بودند. این ایالت پهناور به خاطر مجاورت با عراق و وجود شهرهای بزرگ از اهمیت سیاسی و اجتماعی زیادی برخوردار بود. از شهر های مهم شیعی موجود در آن می توان به قم ، ری ، کاشان ، آبه (آوه) ، دینور و کرج ابودلف اشاره داشت . پس از فروپاشی آل بویه ، متعاقب سیطره یافتن حکومتهای غزنویان ، سلجوقیان و خوارزمشاهیان بر جبال و به سبب علاقه آنان به حمایت از تسنن و جلب حمایت خلافت عباسی ، شیعیان با سختگیری فرمانروایان سنی مذهب روبرو شده و از مناصب اداری رانده شدند ، اما این وضع ، پایدار نماند و در طی سلطنت حاکمیت های مذکور به ویژه در دوره سلجوقیان شیعیان توانستند متصدی مناصب اداری گردند، به وزارت برسند و در عرصه اجتماعی از قدرت و نفوذ بسیار برخودار گردند . بروز اختلاف بین سلاطین سلجوقی و خوارزمشاهی و خلفای عباسی و همچنین اختلافات داخلی میان آنان و نیز پایداری نفوذ اجتماعی خاندان های شیعه مذهب وبه ویژه نقیبان شهرها در طی قرون پنج تا هفت هجری ، از جمله عواملی هستند که در ایجاد این تحول نقش داشته اند . در عرصه مذهبی نیز شیعیان با ایجاد مدارس متعدد به تربیت دانشوران دینی پرداختند و برتوانایی خویشتن برای مقابله با مخالفین عقیدتی افزوند . این پژوهش افزون بر توصیف جایگاه سیاسی واجتماعی شیعه در طی دوران سلطنت حاکمان سنی مذهب غزنویان ، سلجوقیان و خوارزمشاهیان به تبیین عوامل موثر در ارتقای جایگاه سیاسی و فرهنگی شیعیان در آن دوران پرداخته است.